برای اثربخشی و بهبود آموزش مجازی چه کنیم؟

همه ما تا امروز جلسات مجازی نامناسب و خسته کننده را تجربه کرده‌ایم. هرچند که جلسات مجازی و آموزش‌های آنلاین به بخش از زندگی همه ما تبدیل شده‌اند، اما هنوز هم برای برگزاری مفید و موثر آن‌ها مشکلات زیادی وجود دارد. امروز قصد داریم راهکارهای بهبود آموزش مجازی و همچنین اهمیت خلاقیت در این روش آموزشی را بررسی کنیم. چرا که با توجه به شرایط فعلی و شیوع گسترده ویروس کرونا، بسیاری از مدارس، آموزشگاه‌ها، دانشگاه‌‍‌ها و موسسات از پیشنهاد برای آموزش مجازی استقبال می‌کنند.

اما لازم است قبل از هر چیز اشاره مختصری به مفهوم آموزش مجازی داشته باشیم.

آموزش مجازی چیست؟

به فرآیند آموزش و یادگیری توسط ابزار دیجیتال مانند کامپیوتر، موبایل و تبلت، آموزش مجازی گفته می‌شود. این روش آموزشی در هر جایی به سادگی قابل استفاده است.

مشکلات کلاس های مجازی چیست؟

جلسات مجازی و کلاس‌های آنلاین در کنار تمام ویژگی‌های مثبت، معایب و مشکلاتی هم دارند که قبل از ارائه راهکار برای بهبود آموزش مجازی، در این بخش به این مشکلات اشاره خواهیم کرد.

• تقریبا اکثر سازمان‌ها، مدارس، آموزشگاه‌ها و… در دوران شیوع کرونا، تجربه برگزاری جلسات و کلاس‌های آنلاین را داشته اند و بسیاری از آن‌‌ها معتقد بودند تدریس و جلسات مجازی برای آن‌ها دردسرها و مشکلاتی نیز به همراه داشته است. به عنوان مثال بسیاری از دانشجویان و دانش آموزان، با اعتراض به سیستم مجازی، از مواردی مانند: عدم درک درست مطالب درسی و زمان بر بودن فرآیند تدریس شکایت دارند.

• یکی از دلایل این مشکل، نظارت نداشتن معلمان، اساتید و مدیران بر روی مخاطبان و دانش آموزان در طول برگزاری کلاس یا جلسه است. دلیل دیگر این است که در روش مجازی، تعامل و ارتباط میان اساتید و دانشجویان به حداقل ممکن می‌رسد.

• هر چند که سیستم‌ها و انواع روش‌های آموزش مجازی به موسسات آموزشی وکسب و کارها کمک فراوانی می‌کنند، اما به نظر می‌رسد که به اندازه جلسات حضوری موثر نیستند. چرا که روش تدریس آموزش مجازی به شکلی است که به اعضای تیم این امکان را می‌دهد که به جای تمرکز بر جلسه و مباحث آموزشی، با کامپیوتر خود کار کنند، تلفن همراه خود را بررسی کنند و یا به هر شکلی دچار حواس پرتی شوند.

• در جلسات مجازی، شما به چهره خود بر روی صفحه نمایش نگاه می‌کنید. این موضوع استرس شما را افزایش می‌دهد. در حالی که در جلسات حضوری توجه چندانی به این مساله نمی‌کنید، بلکه فقط فرض می‌کنید که ظاهر خوبی دارید.

• جلسات آنلاین و کلاس‌های مجازی معمولا نسبت به جلسات حضوری، کسالت بار و خسته کننده هستند. چون شرکت کنندگان احساس می‌کنند برای درگیر شدن در مباحث آموزشی باید بیشتر تلاش کنند. همچنین در جلسات آنلاین، به دلیل عدم استفاده از زبان بدن، بر روی کلمات و ارتباط چشمی تمرکز بیشتری وجود دارد.

• در جلسات یا کلاس‌های حضوری، شما تمام شرکت کنندگان را به طور مستقیم مشاهده کرده و به راحتی با آنها تماس چشمی برقرار می‌کنید. در حالی که جلسات آنلاین این گونه نیست. با وجود تکنولوژی‌های بسیار پیشرفته، باز هم در این جلسات، امکان مشاهده افراد با تمام جزئیات وجود ندارد.

راهکارهای بهبود آموزش مجازی چیست؟

امروزه روش تدریس آموزش مجازی، محیط جدیدی ایجاد کرده که در آن، انتقال محتوا به سادگی و با سرعت بالا انجام می‌شود. در این شیوه آموزشی، «بازخورد» اهمیت زیادی دارد و از مهم‌تریم عوامل موثر در پیش بینی، بهبود آموزش مجازی، بهبود فرآیند یادگیری و عملکرد تحصیلی یادگیرندگان به حساب می‌آید. بازخورد، به یادگیرندگان کمک می‌کند تا مهارت‌های یادگیری خود را بهبود بخشیده و دانش عملی مورد نیاز در آینده را نیز توسعه دهند. همچنین باعث می‌شود یادگیرنده از نقطه ضعف‌های عملکرد خود آگاه شود و در صدد اصلاح آن‌ها باشد.

با بهبود کیفیت آموزش مجازی، می‌توانید راه های بهتر شدن تدریس مجازی را پیدا کرده و روش تدریس آموزش مجازی را تغییر دهید. اما پیشنهاد برای بهبود آموزش مجازی چیست و چه راهکارهایی برای آن وجود دارد؟

در این بخش تعدادی از این راهکارها را معرفی و بررسی می‌کنیم:

استفاده از محیط مجازی چند رسانه‌ای

به استفاده از رسانه‌های مختلف مانند متن، طراحی، گرافیک، ویدئو، عکس و… در کنار هم، برای انتقال مفیدتر و بهتر پیام مورد نظر «چند رسانه‌ای» گفته می‌شود. با طراحی و ارائه محتوای چند رسانه‌ای در آموزش مجازی، می‌توانید مشارکت یادگیرندگان در فرآیند آموزش را بالا برده و میزان یادگیری آنان را افزایش دهید.

ارئه مداوم بازخود کلاس یا جلسه آنلاین

همان طور که پیش‌تر اشاره کردیم، ارائه بازخورد یکی از مولفه‌های مهم و اساسی برای جلسات و کلاس‌های آنلاین است. اگر شما یک معلم کلاس آنلاین هستید، باید بدانید که بازخورد شما به ایجاد یک تجربه یادگیری الکترونیک آموزنده، جذاب و انگیزشی کمک می‌کند. توجه داشته باشید که در طول فرآیند آموزش الکترونیک، بازخورد شما باید مداوم و مستمر باشد و در اولین فرصت ارائه شود. در این صورت دانش پذیران می‌توانند به راحتی تشخیص دهند که باید کدام رفتارها یا مهارت‌های خود را بهبود دهند.

شما می توانید با طراحی تمرین‌های مشارکتی، بازخوردهای گروهی نیز ارائه دهید. این به بهبود تعامل در بین افراد یک کلاس آنلاین نیز کمک می کند.

فراهم کردن زمینه ارائه بازخورد گروهی

بازخورد یا فیدبک، هم به صورت فردی و هم به صورت گروهی قابل استفاده است. شما می‌توانید با طراحی تمرین‌های مشارکتی، بازخوردهای گروهی نیز ارائه دهید. در بازخوردهای گروهی، علاوه بر تاثیر مستقیم بازخوردها در رفع و اصلاح مشکلات یادگیرنده، می‌توانیم به تاثیر غیرمستقیم آن‌ها در یادگیری اعضای گروه از طریق تشریح و تحلیل اطلاعات گروهی اشاره کنیم. بازخوردهای گروهی به بهبود تعامل در میان افراد کلاس یا جلسه آنلاین کمک می‌کند.

مشخص کردن و تعیین حدود برنامه‌های آموزشی

هنگام برگزاری کلاس‌های مجازی یا جلسات آنلاین، مشخص بودن برنامه‌ها و همچنین حد و مرزها اهمیت زیادی دارد. عدم وجود برنامه‌های آموزشی مشخص، در فرآیند تدریس و یادگیری، بی نظمی و آشفتگی ایجاد خوهد کرد. به عنوان مثال، در فضای مجازی یادگیرندگان تصور می‌کنند هر زمان که مایل بودند می‌توانند تکالیف درسی خود را ارائه دهند. همچنین انتظار دارند که معلم در هر ساعت از شبانه روز پاسخگوی آن‌ها باشد.

از سوی دیگر، معلمان و اساتید نیز برای ارائه مطالب آموزشی، دریافت تکالیف و برگزاری آزمون باید برنامه‌های مشخص و زمان‌بندی شده داشته و این برنامه را حتما در اختیار یادگیرندگان قرار دهند.

بنابراین این مساله کاملا دو طرفه است. عدم توجه به بهبود آموزش مجازی در این زمینه، بدون شک مشکلاتی به دنبال دارد و باعث کاهش بازدهی دوره‌ها و جلسات آنلاین می‌شود.

تولید محتوای جذاب

ارائه محتوای ارزشمند و جذاب، باعث علاقه مندی شرکت کنندگان به مباحث آموزشی شده و فعالیت و مشارکت بیشتر آنان در جلسات را به دنبال دارد. بنابراین تولید محتوای آموزشی سمعی و بصری با درگیر کردن و به کارگیری مهارت‌های دیداری، شنیداری و ذهنی مخاطبان، حواس آن‌ها را به چالش کشیده و باعث خلاقیت بیشتر آن‌ها می‌شود.

محتواهای جذاب در فضای مجازی می‌توانند به شکل‌‌های متنوع فیلم، تصویر، فایل صوتی، پاورپوینت، فایل پی دی اف و… تولید و ارائه شوند.

استفاده از فیلم و نرم افزارهای آموزشی

از دیگر روش‌های بهبود آموزش مجازی، استفاده از فیلم‌ها و نرم افزارهای آموزشی است که باعث تثبیت و نهادینه شدن مطالب آموزشی شده و زمینه را برای یادگیری هر چه بیشتر فراهم می‌کند.

اکنون بسیاری از موسسات آموزشی و سازمان‌ها استفاده از نرم افزارهای آموزشی پایه را در برنامه‌های خود قرار داده‌اند، چرا که نرم افزارهای آموزشی با ایجاد فضایی پویا و ارائه محتوای خلاقانه، از جمله ابزارهای کمک آموزشی بسیار مفید در این زمینه به شمار می‌روند.

ارائه بحث‌های موضوعی

شرکت در بحث‌های موضوعی، به دلیل بازخوردی که به واسطه گفتگو و تبادل نظر، ایجاد می‌کند، توانایی یادگیرندگان در فراگیری مطالب درسی را افزایش می‌دهد.

تعامل اساتید و دانشجویان (شرکت کنندگان)

همه می‌دانیم ارتباط و تعامل یکی از موثرترین راه‌های انتقال مطالب و مفاهیم مختلف است. بدیهی است که دانشجویان برای فراگیری، درک و تجزیه و تحلیل مطالب، به برقراری ارتباط دیداری و شنیداری با اساتید و معلمان نیاز دارند.

البته در این زمینه باید به ویژگی‌های شخصیتی شرکت کنندگان و دانشجویان نیز توجه کنید. بعضی افراد درون گرا هستند و یادگیری مطالب با ارائه فایل‌های آموزشی برای آن‌ها بسیار آسان است. در حالی که برخی دیگر برون گرا بوده و فقط با حضور فعال و تعامل با دیگران، مطالب را فرا می‌گیرند.

به طور کلی برقراری ارتباط با بین اساتید و دانشجویان از طریق تماس تصویری، ویدئو کنفرانس، پلتفرم‌هایی مانند Adobe Connect و Skyroom امکان پذیر است.

ارتباط و تعامل میان دانشجویان (شرکت کنندگان)

بهتر است یک گروه مجازی تشکیل دهید تا دانشجویان یا افراد تحت تعلیم بتوانند درباره موارد مطرح شده در جلسه، مباحث آموزشی، کارهای گروهی و… با یکدیگر بحث و گفتگو کرده و نظرات و ایده‌های خود را به اشتراک بگذارند.

همچنین اساتید یا تعلیم دهندگان می‌توانند موضوعاتی را مشخص کرده و از مخاطبان بخواهند درباره آن مطالعه کنند. سپس در یک زمان مشخص، راجع به آن با یکدیگر به بحث و گفتگو بپردازند.

این گروه‌ها در افزایش رقابت و ایجاد انگیزه در میان شرکت کنندگان اثر قابل توجهی دارد. برای ایجاد این گروه‌های بهبود آموزش مجازی، می‌توانید از انواع پیام رسان‌ها مانند واتس آپ، تلگرام، سروش و… استفاده کنید.

برگزاری آزمون و جلسات پرسش و پاسخ

یکی دیگر از راه های بهبود آموزش مجازی، برگزاری آزمون‌ها و جلسات پرسشی آنلاین است. به یاد داشته باشید که برای برگزاری این آزمون‌ها حتما نمره یا امتیاز در نظر بگیرید، اگر این کار را نکنید، فرآیند آموزش را زیر سوال می‌برید، چرا که  مخاطبان شما نیز مباحث آموزشی را نادید می‌گیرند و به آن‌ها توجه نمی‌کنند. بنابراین، آموزش بدون بازخورد کاملا بی فایده خواهد بود. از سوی دیگر، برگزاری آزمون و ایجاد جلسات پرسش و پاسخ، زمینه رقابت بین شرکت کنندگان را فراهم کرده و باعث حضور فعال در کلاس‌های مجازی می‌شود.

در این زمینه اساتید می‌توانند پرسش و پاسخ‌ها را از طریق تماس تصویری انجام دهند و یا از برنامه‌های آزمون ساز آنلاین یا برخی از رسانه‌های پیام رسان استفاده کنند.

طراحی و ایجاد محتوای آموزش الکترونیکی موبایلی

از آن‌جا که اکثر دانش پذیران و مخاطبان اکنون از تلفن همراه برای یادگیری استفاده می‌کنند، اساتید باید متوجه اهمیت یادگیری موبایلی باشند. پس بهتر است از ریسپانسیو بودن محتوای الکترونیکی خود مطمئن شوید و بدانید دوره‌های تدریس آنلاین و آزمون‌های مربوط به آن، به شکل کاربر پسند در تلفن‌ همراه، لپ تاپ، تب لت و… به نمایش درمی‌آید. با این کار به دانشجویان خود اطمینان می‌دهید که با نیازها و امکانات آن‌ها آشنا هستید و قصد دارید یک فضای یادگیری مشترک برای آن‌ها فراهم کنید.

یادگیری موبایلی مزایای زیادی دارد از جمله اینکه:

• به افراد کمک می‌کند در هر مکان و هر زمان به مطالب جلسات آنلاین دسترسی داشته باشند.
• این برنامه‌ها معمولا به بخش‌های بسیار کوچک تقسیم می‌شوند، بنابراین شما می‌توانید به سرعت آن‌ها را مطالعه کنید.
• برنامه‌های یادگیری موبایلی، عملکرد و بهره وری دانش پذیران را افزایش می‌دهد.

و در انتها…

مواردی که بیان کردیم، راهکارهایی بسیار ساده، قابل اجرا و بدون محدودیت در زمینه بهبود آموزش مجازی هستند. نخستین گام برای بهبود آموزش مجازی، همراه کردن دانش پذیران با جلسات و کلاس‌های آنلاین است که با به کارگیری مواردی که بیان کردیم، می‌توانید به راحتی آن‌ها را در طول این مسیر با خود همراه کنید.