گیمیفیکیشن (gamification) یا بازی سازی از زیرمجموعه‌های دانش طراحی برای تغییر رفتار (Behavioral Design) است. که در طول سال‌های اخیر، در فضای آموزشی و محیط‌های کسب و کار، بسیار مورد توجه قرار گرفته است. در این مطلب قصد داریم ضمن بررسی مختصر گیمیفیکیشن، راجع به کاربرد گیمیفیکیشن در آموزش مجازی صحبت کنیم.
گیمیفیکیشن چیست؟
اگر بخواهیم تعریف ساده‌ای از گیمیفیکیشن (gamification) ارائه دهیم باید بگوییم، گیمیفیکیشن یعنی کارهایی که جنبه بازی ندارند را با بازی انجام دهیم. در واقع، گیمیفیکیشن، استفاده از تفکرات و فعالیت‌های بازیگونه در زمینه‌هایی است که ماهیت بازی ندارند.
گیمیفیکیشن چه نیست؟!
توجه داشته باشید که ما با گیمیفیکیشن در محیط کار و محیط آموزشی، چیز جدیدی را از صفر شروع نمی‌کنیم. بر اساس تکنیک‌ها و مولفه‌های انگیزشی موجود در بازی‌ها که باعث جذابیت آن‌ها و درگیر کردن مخاطب می‌شود، سعی می‌کنیم تاثیر تجربیات کنونی را تقویت کرده و در نهایت به اهداف مورد نظرمان دست پیدا کنیم.
مطلب گیمیفیکیشن چیست را بخوانید تا به طور کامل با این سیستم و کاربردهای آن آشنا شوید.
گیمیفیکیشن از کدام محرک‌های بازی استفاده می‌کند؟
گیفیفیکیشن بر اساس مکانیزم‌هایی شکل می‌گیرد که قابلیت آن‌ها برای انگیزه دادن به مخاطب و تحریک او به تعامل، اثبات شده باشد. این مکانیزم‌ها عبارت است از:
پاداش
وجود یک سیستم امتیازدهی به کاربران شما کمک می‌کند تا احساس کنند در یک رقابت هدفمند حضور دارند و فعالیت‌هایی که انجام می‌دهند، بیهوده نیست. در واقع، اگر مخاطب شما در طول فرآیند گیمیفیکیشن، پاداشی دریافت نکند، احساس حضور در یک تجربه جذاب را نخواهد داشت.
بهتر است برای انجام رفتارهایی که به تلاش بیشتری نیاز دارند، امتیاز بالاتری در نظر بگیرید، تا مخاطب نسبت به انجام آن‌ها ترغیب شود.
حس رقابت
هدف از وجود جداول رده بندی در فرآیند گیمیفیکیشن، نشان دادن رتبه و وضعیت کاربران در مقایسه با سایر رقبا و در واقع ایجاد حس رقابت است. افرادی که در صدر جدول قرار دارند، از موقعیت خود راضی هستند و برای حفظ آن همه تلاش خود را می‌کنند. بقیه هم در جریان موقعیت خودشان قرار می‌گیرند و برای کسب جایگاه بهتر، انگیزه لازم را پیدا می‌کنند. بنابراین جداول رده بندی، مشوق بسیار خوبی برای مشارکت و فعالیت هرچه بیشتر در بازی به شمار می‌روند.
سطح بندی
در نظر گرفتن سطوح و مراحل مختلف در بازی، علاوه بر اینکه شاخص مناسبی برای پیشرفت به شمار می‌رود، موقعیت کاربران نسبت به سایرین را نیز به خوبی نشان می‌دهد. در سیستم‌های بازی وار، کاربران در سطوح بالاتر، پاداش و امتیاز بیشتری دریافت می‌کنند و همین موضوع انگیزه آن‌ها را برای تلاش بیشتر تقویت می‌کند.
اهداف و چالش ها
بازی بدون چالش و هدف، هیچ شوق و انگیزه‌ای در بازیکنان ایجاد نمی‌کند. چالش‌ها می‌تواند یک مرحله‌ای (مانند ایجاد حساب کاربری در وب سایت) یا چند مرحله‌ای (مانند تکمیل قسمت‌های مختلف پروفایل کاربری) باشد. برای موفقیت در هر چالش، کاربران باید مجموعه مشخصی از فعالیت‌های مورد نظر شما را انجام دهند.
بازخود سریع
یکی از مهم‌ترین مکانیزم‌هایی که تعامل کاربران با گیمیفیکیشن را حفظ و تقویت می‌کند، دریافت سریع بازخورد است. به عنوان مثال، بهتر است مواردی مانند رسیدن کاربران به سطوح بالاتر بازی، دریافت پاداش و… را از طریق نمایش پیام در محیط بازی، ارسال ایمیل، پیامک و… به اطلاع مخاطبان برسانید.
کاربرد گیمیفیکیشن در آموزش چیست؟
سیستم گیمیفیکیشن با ترفندها و راهکارهایی ادغام شده که ضمن افزایش اشتیاق دانش آموزان نسبت به فرآیند یادگیری، دسترسی به آموزش را نیز راحت‌تر و سریع‌تر کرده است.
یکی از این راهکارها استفاده از مفاهیم مرتبط با بازی در طراحی دوره‌های آموزشی است که هر روز هم در حال گسترش است. این موضوع، یک فرصت عالی برای افزایش بازدهی در زمینه آموزش و یادگیری افراد فراهم می‌کند.
استفاده از گیمیفیکیشن در آموزش، به شما امکان می‌دهد تا به جای حضور در کلاس های خسته کننده، از روش‌های جذاب، نوین و مبتنی بر فعالیت‌های ادامه دار و تکمیل شونده در هر جایی که مایل هستید استفاده کنید. آموزش‌های بازی وار، بسیار سرگرم کننده، ساده، قابل فهم، قابل جابجایی، بدون محدودیت زمانی، بدون محدودیت مکانی و بدون محدودیت فردی هستند.
بر اساس تحقیقات انجام شده، استفاده از عناصر بازی در محیط‌های آموزشی، انگیزه افراد را به میزان قابل توجهی افزایش می‌دهد. همچنین استفاده از گیمیفیکیشن در طراحی مفاهیم آموزشی، به همراه طراحی سیستم امتیازدهی و در نظر گرفتن جوایز مختلف، میزان مشارکت و همکاری افراد در فرآیند بازی را افزایش می‌دهد.
کاربرد گیمیفیکیشن در آموزش الکترونیکی چیست؟
آیا آموزش الکترونیکی هم نیاز به استفاده از تکنیک‌های gamification دارد؟ خوب است بدانید بازی‌ها در هر شکل و نوعی که باشند، باعث افزایش انگیزه مخاطبان می‌شوند و «انگیزه» از مهم‌ترین عناصر آموزش به شمار می‌رود. نمونه های گیمیفیکیشن در آموزش الکترونیکی باعث می‌شود که یادگیری جذاب، لذت بخش و موثر باشد. به شکلی که اکثر دانشجویان تمایل دارند به دوره آموزشی خود برگردند.
بر اساس تحقیقات انجام شده، استفاده از نمونه گیمیفیکیشن در آموزش الکترونیک، انگیزه فراگیران را حفظ و تقویت می‌کند. به عنوان مثال، مدتی قبل، سایت DevHub اعلام کرد، شاهد افزایش قابل توجهی در استفاده کاربران از سایت بوده است. طوری که استفاده مخاطبان از این سایت از 10 درصد به 80 درصد رسیده است. بنابراین، کاربرد گیمیقیکیشن در آموزش الکترونیکی، می‌تواند بسیار مفید و اثربخش باشد.
مزایای کاربرد گیمیفیکیشن در آموزش مجازی چیست؟
در این بخش با فواید کاربرد گیمیفیکیشن در آموزش مجازی آشنا می‌شویم.
بین یادگیرندگان و محتوای آموزشی، رابطه مناسبی برقرار می‌شود
گیمیفیکیشن با داشتن هدف مشخص، علاوه بر جلب توجه یادگیرندگان به محتوای آموزشی، به آن‌ها انگیزه می‌دهد. وقتی یادگیرندگان در طول فرآیند یادگیری احساس مثبتی داشته باشند و بدانند در صورت فعالیت، پاداش دریافت می‌کنند، حتما به شرکت کنندگان فعال تبدیل می‌شوند. آن‌ها می‌توانند اطلاعات را به صورت موثر دریافت کرده و آن‌ها را به حافظه بلند مدت خود بسپارند. چرا که دانشی که به این شکل در ذهن آن‌ها ذخیره شده با تجربیات خوشایند گیمیفیکیشن در ارتباط است.
فرآیند جذب و ذخیره اطلاعات در ذهن مخاطبان، بهبود پیدا می‌کند
توجه داشته باشید که هدف ما در گیمیفیکیشن، به خاطر سپردن آموخته‌ها توسط یادگیرندگان است. در واقع، دانش آموزان باید بتوانند هر زمان که در دنیای واقعی به آموزش‌هایشان نیاز داشتند، به آن‌ها دسترسی پیدا کنند. گیمیفیکیشن با افزایش آگاهی در مورد مزایای آموخته‌ها و کمک به ترشح اندورفین در بدن یادگیرنده، می‌تواند باعث بهبود فرآیند جذب و ذخیره اطلاعات شود.
فرآیند آموزش، بر پایه تعامل و سرگرمی پیش می‌رود
سیستم گیمیفیکیشن نه تنها به مفید بودن دوره آموزش الکترونیک کمک می‌کند، بلکه آن را سرگرم کننده، شاد و هیجان بخش نیز می‌کند. علاوه بر این، در فرآیند آموزش نوعی ساختار تعاملی ایجاد می‌کند. به این ترتیب یادگیرندگان احساس می‌کنند خودشان بخشی از فرآیند یادگیری هستند و وجود آن‌ها بر نتایج کار موثر است.
می‌توانید کاربرد آموخته‌هایتان را در دنیای واقعی مشاهده کنید
گیمیفیکیشن این امکان را برای یادگیرندگان ایجاد می‌کند تا کاربرد آموخته‌های خود را در دنیای واقعی مشاهده کنند. بنابراین آن‌ها می‌توانند ببینند در فرآیند بازی، چطور انتخاب‌هایشان بر پیامدها و پاداش‌ها موثر است. به عنوان مثال، اگر مخاطبان انتخاب درستی نداشته باشند، نمی‌توانند پاداش بگیرند و به مرحله بعد صعود کنند. در واقع شما در فرآیند بازی به یادگیرندگان کمک می‌کنید کاربرد موضوعات مختلف را در خارج از فضای کلاس مجازی نیز مشاهده کنند. آن‌ها می‌توانند این آموخته‌ها را در آینده، به مهارتهای فردی تبدیل کنند.
تجربه یادگیری برای یادگیرندگان در تمامی گروه‌های سنی بهبود پیدا می‌کند
سیستم Gamification، تجربه کلی یادگیری برای تمامی سنین را کارآمد و اثربخش می‌کند. یادگیری موضوعات سخت و پیچیده یا مسائلی که چندان جذاب نیستند، به کمک بازی برای مخاطبان جذاب‌تر و آسان‌تر می‌شود. حتی می‌توانید گیمیفیکیشن را به شکلی در دوره‌های آموزش الکترونیک وارد کنید که یادگیرنده اصلا متوجه نشود که در حال دریافت مطالب جدید است. به این ترتیب، «یادگیری» تبدیل به یک مساله فرعی می‌شود و میزان اضطراب یادگیرندگان نیز به میزان قابل توجهی کاهش پیدا می‌کند، چرا که ذهن یادگیرنده بر لذت بردن از بازی، پیشرفت در آن و گرفتن امتیازات بیشتر متمرکز است.
محدودیت‌های کاربرد گیمیفیکیشن در آموزش مجازی چیست؟
کاربرد گیمیفیکیشن در آموزش و محیط آموزشی، ممکن است به دلایل مختلف بی اثر شود. در ادامه تعدادی از این مواردد را بررسی می‌کنیم.
یک بازی برای همه مناسب نیست؛ مخاطبان خود را شناسایی کنید
توجه داشته باشید که یک بازی همیشه موثر نیست. البته این به معنای ضعیف ساخته شدن بازی نیست، بلکه به معنی اجرای ضعیف آن است. اگر گیمیفیکیشن ارائه شده با اهداف دوره آموزشی شما سازگار نباشد، دانش آموزان را درگیر نمی‌کند. برای تولید بازی موثر و مفید، باید کمی تحقیق کنید. با به دست آوردن اطلاعات لازم در مورد آنچه مخاطبان شما را مشغول و درگیر می‌کند، می‌توانید از این اطلاعات در توسعه بازی استفاده کنید. انجام این فرآیند به شما کمک می‌کند بفهمید که یک دوره گیمیفیکیشنی که طراحی کرده‌اید موثر است یا نه.
در بین انبوهی از بازی‌ها، بهترین گزینه را انتخاب کنید
در حال حاضر هر کسی که یک کامپیوتر در اختیار داشته باشد، می‌تواند به انواع بازی‌ها دسترسی پیدا کند. بنابراین طراحان بازی‌ها باید در مورد کیفیت و کارایی آن‌ها دقت کنند.
به خاطر داشته باشید که شما قرار است محتوای آموزشی خود را در قالب بازی در اختیار مخاطبان قرار دهید. با ارائه یک بازی بی کیفیت و بدساخت، آن‌ها دیگر به شما اعتماد نخواهند کرد.
بازی باعث حواس پرتی می‌شود؛ آن را به هدف یادگیری متصل کنید
مهم‌ترین مشکل گیمیفیکیشن، تعریف کردن بازی در یک دوره آموزشی بدون در نظر گرفتن یک هدف جدی است.
در صورتی که شما در دوره آموزشی خود از یک بازی استفاده کنید، اما آن را به هدف یادگیری پیوند نزنید، وقت خود و مخاطبان خود را هدر می‌دهید. چرا که بازی‌ها وقتی آموزشی نباشند، تفریحی به حساب می‌آیند. برای جلوگیری از این اتفاق باید در طراحی و اجرای گیمیفیکیشن، ارزیابی‌ها، بررسی میزان دانش و سایر مولفه‌های اصلی طراحی آموزشی را در نظر بگیرید.
مطلب آموزش مجازی چیست، به طور مفصل شما را با این سیستم آموزشی آشنا می‌کند.
و در انتها…
یکی از مهم‌ترین دلایل استفاده از گیمیفیکیشن، تبدیل آموزش به سرگرمی، تشویق نوآوری و خلاقیت است. ثابت شده که سیستم‌های بازی وار، در محیط آموزشی، در محیط آموزش الکترونیکی و حتی برای سازمان‌هایی که از آن برای آموزش کارمندان استفاده می‌کنند، بسیار مفید و موثر است.
کاربرد گیمیفیکیشن در آموزش، افزایش رضایت کاربران، تسهیل تعاملات اجتماعی، افزایش توانایی حل مسائل مختلف و در نهایت، حمایت کاربران از روند آموزش را به دنبال دارد.